व्यापक मूलभूत विश्लेषण पद्धती

शेअरच्या खऱ्या किमतीचा अंदाज घेण्यासाठी केवळ त्याचा बाजारमूल्य पाहणे पुरेसे नाही. फंडामेंटल आर्थिक गुणोत्तर (ratios) ही अशा प्रभावी साधनांची यादी आहे जी कंपनीची आर्थिक स्थिती, नफ्याची क्षमता आणि वाढीची शक्यता समजण्यास मदत करतात. तुम्ही गुंतवणुकीच्या जगतात नवीन असाल किंवा अनुभवी ट्रेडर असाल, ही मूलभूत गुणोत्तरे समजून घेतल्याने तुम्हाला विचारपूर्वक आणि आत्मविश्वासाने गुंतवणूक निर्णय घेण्यास मदत होईल. या लेखात आपण प्रत्येक गुंतवणूकदाराने जाणून घेतली पाहिजेत अशी सर्वात महत्त्वाची आर्थिक गुणोत्तरे पाहणार आहोत जी कंपन्यांचे मूल्यमापन करण्यात उपयुक्त ठरतात.

चला तर मग काही महत्त्वाची गुणोत्तरे शिकूया –

1. 📊 प्रति शेअर नफा (EPS)

• परिभाषा: एका शेअरला मिळणारा नफा दर्शवतो.

  सूत्र:

  EPS = (नेट नफा – प्राधान्य लाभांश) / सरासरी प्रचलित शेअर्स

• उद्दिष्ट: एका शेअरवर आधारित कंपनीचा नफा दाखवतो.

  प्रकार:

  • Basic EPS – dilute securities गृहित धरत नाही.

  • Diluted EPS – convertible instruments (उदा. स्टॉक ऑप्शन्स) गृहित धरतो.

  गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • EPS सतत वाढत असल्यास कंपनी फायदेशीर मानली जाते.

  • उद्योगातील इतर कंपन्यांशी तुलना करावी.

2. 💰 किंमत-ते-नफा (P/E) गुणोत्तर

• परिभाषा: गुंतवणूकदार ₹1 नफ्यासाठी किती किंमत मोजतात हे दर्शवते.

  सूत्र:

  P/E गुणोत्तर = बाजारभाव / प्रति शेअर नफा (EPS)

• प्रकार:

  • Trailing P/E – मागील 12 महिन्यांच्या नफ्यावर आधारित

  • Forward P/E – अपेक्षित भविष्यातील नफ्यावर आधारित

  गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • उच्च P/E = जास्त भविष्यकालीन वाढीच्या अपेक्षा (ओव्हरव्हॅल्यूड असण्याची शक्यता)

  • कमी P/E = अंडरव्हॅल्यूड पण जोखीम तपासावी

• बेंचमार्किंग: उद्योगाच्या सरासरीशी तुलना करा. उदा., आयटी क्षेत्राचा P/E गुणोत्तर उत्पादन क्षेत्राच्या तुलनेत जास्त असू शकतो.

3. 🧾 बाजारभाव ते बुक व्हॅल्यू (P/B) गुणोत्तर

• परिभाषा: बाजारातील किंमत आणि कंपनीच्या निव्वळ मालमत्तेतील तुलना

• सूत्र:

  P/B गुणोत्तर = बाजारभाव / प्रति शेअर बुक व्हॅल्यू

• गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • P/B < 1 = कंपनी अंडरव्हॅल्यूड, किंवा मालमत्ता ओव्हरस्टेटेड

  • P/B > 1 = ब्रँड व्हॅल्यूसारखे अमूर्त फायदे बाजार गृहित धरतो

  योग्य क्षेत्र: बँका, रिअल इस्टेटसारख्या भांडवली क्षेत्रांसाठी उपयुक्त

4. ⚖️ कर्ज ते भांडवली (D/E) गुणोत्तर

• परिभाषा: कंपनीने घेतलेलं कर्ज ते मालकाच्या भांडवलाची तुलना

• सूत्र:

  D/E गुणोत्तर = एकूण कर्ज / भागधारकांची भांडवली गुंतवणूक

• गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • उच्च D/E = मंदीत जोखमीचं चिन्ह

  • कमी D/E = सुरक्षित आर्थिक स्थिती

  सेक्टर नॉर्म्स:

  • युटिलिटी कंपन्या = उच्च D/E सामान्य

  • टेक कंपन्या = तुलनेने कमी D/E

5. 📈 भांडवलावर परतावा (ROE)

• परिभाषा: कंपनी आपल्या भागधारकांच्या भांडवलावर किती प्रभावीपणे नफा कमावते

  सूत्र:

  ROE = (नेट नफा / भागधारकांचं भांडवल) x 100

• गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • ROE > 15% = मजबूत कार्यक्षमता

  • DuPont विश्लेषण करून खालील गोष्टी समजाव्यात:

    • नेट प्रॉफिट मार्जिन

    • अॅसेट टर्नओव्हर

    • इक्विटी मल्टिप्लायर

6. 💼 वर्तमान गुणोत्तर

• परिभाषा: कंपनीच्या अल्पकालीन कर्जफेड क्षमतेचं मापन

  सूत्र:

  Current Ratio = चालू मालमत्ता / चालू जबाबदाऱ्या

• गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • 1 = उत्तम तरलता

  • < 1 = रोख प्रवाहाच्या अडचणी

  सेक्टरनुसार फरक:

  • रिटेल = जास्त current ratio

  • टेक = कमी current ratio

7. 💵 लाभांश परतावा

• परिभाषा: शेअरच्या किमतीच्या तुलनेत मिळणारा वार्षिक लाभांश

  सूत्र:

  लाभांश परतावा = (वार्षिक लाभांश / बाजारभाव) x 100

• गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • उच्च yield = चांगला उत्पन्न स्रोत, पण टिकाव तपासा

  • कमी yield = कमाई पुनर्गुंतवणुकीत वापरली जाऊ शकते

  • Dividend Payout Ratio ने जोखीम तपासावी

8. 🚰 मुक्त रोख प्रवाह

• परिभाषा: भांडवली खर्चानंतर वाचलेला रोख — लाभांश, बायबॅक, किंवा कर्जफेडसाठी

  सूत्र:

  FCF = ऑपरेशनल कॅश फ्लो – भांडवली खर्च

• गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • सकारात्मक व वाढता FCF = चांगली आर्थिक स्थिती

  • नकारात्मक FCF = जास्त गुंतवणूक किंवा रोख टंचाई

9. 📊 किंमत ते नफा वाढ गुणोत्तर

• परिभाषा: P/E आणि भविष्यातील नफा वाढीचा संबंध

• सूत्र:

  PEG = P/E / EPS वाढ दर

• गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • PEG < 1 = कंपनी मूल्याच्या तुलनेत स्वस्त

  • PEG > 1 = संभाव्य ओव्हरव्हॅल्यूएशन

10. 🌍 स्पर्धात्मक वर्चस्व (गुणात्मक विश्लेषण)

• परिभाषा: कंपनीच्या नफ्यावर दीर्घकालीन संरक्षण करणारी स्पर्धात्मक धार

• प्रकार:

  • ब्रँड व्हॅल्यू (उदा. Apple)

  • नेटवर्क इफेक्ट (उदा. Meta)

  • किमतीचा फायदा (उदा. Walmart)

  • स्विचिंग कॉस्ट (उदा. Adobe)

  गुंतवणूकदार दृष्टिकोन:

  • ज्या कंपन्यांकडे मजबूत moat आहे, त्या दीर्घकालीन कामगिरीत चांगल्या ठरतात.

✅ मूलभूत संशोधनासाठी तपासणी यादी

आणखी काही महत्त्वाची आर्थिक गुणोत्तरं आहेत, जी या सिरीजच्या पुढच्या भागात आपण पाहणार आहोत.

शुभ ट्रेडिंग!